تَفْت شهری است در شهرستان تفت که در استان یزد ایران واقع شده. شهر تفت در جنوب غربی استان یزد و در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده و به دلیل قرار گرفتن در دامنه‌های شیر کوه از آب و هوایی خنک نسبت به دیگر شهرهای استان برخوردار است. شهر تفت به‌طور کلی از دو بخش تشکیل می‌شود: بخش شمالی و بخش جنوبی که به ترتیب گرمسیر و سردسیر نامیده می‌شوند. دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌شناس معاصر و نویسنده سرشناس تاریخ که اکثر نوشته‌هایش دربارهٔ تاریخ کویر ایران است، نام شهر تفت را منسوب به گرمای کویری آن می‌داند. تفت منطقه‌ای ییلاقی و تابستانی با پیشینه‌ای بلند مدت است که با توجه به موقعیت منطقه و کشفیات تاریخی، احتمال داده می‌شود که منطقه عمومی تفت از زمان قبل از اسلام وجود داشته‌است. این خطه بیش از ۱۲۰۰ اثر تاریخی را داراست. واژه تفت، به معنی گرم شدن با به معنی سبد و طبق میوه آمده‌است. شهرستان تفت با وسعتی بیش از ۶۰۰۰ کیلومتر مربع جمعیتی بالغ بر ۴۵۳۵۷ نفر را در خود جای داده‌است. مساحت شهر تفت ۲۰۰۰ هکتار و جمعیت آن طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ نزدیک به ۱۶۰۰۰ نفر می‌باشد.  تفت در بلندترین نقطه استان قرار دارد و از آن می‌توان به عنوان بام استان یاد کرد، این شهرستان در کنار ارتفاعات شیرکوه بین ارتفاع ۱۲۰۰ تا ۴۰۷۵ متر از سطح دریا واقع شده که به دلیل نزولات جوی و ارتفاع مناسب و واقع شدن در بین کویرهای مروست و ابرکوه، این شهرستان به عنوان یکی از مناطق ییلاقی استان یزد معرفی می‌شود، با توجه به استعداد ناحیه بیشتر مردم تفت کشاورز و باغ دار هستند، از فراورده‌های کشاورزی این منطقه می‌توان گندم، جو، بنشن، تره بار، انار، هلو، زردآلو، گوجه و گردو را نام برد، که انار تفت فراوان و به علت آبدار بودن و قابلیت نگهداری بالای آن از کیفیت خوبی برخوردار بوده و به نقاط دیگر کشور و خارج از کشور صادر می‌شود. مردم این شهرستان همراه کشت به دام داری نیز می‌پردازند.

تقسیمات کشوری

مرکز شهرستان تفت : شهر تفت

شهرستان تفت از سه بخش (مرکزی، نیر و گاریزات) تشکیل شده است:

• بخش مرکزی شهرستان تفت
  • دهستان پیشکوه (تفت)
  • دهستان شیرکوه
  • دهستان علی‌آباد (تفت)
  • دهستان نصرآباد (تفت)
  • دهستان دهشیر

• بخش نیر

• شهر نیر

• دهستان بنادکوک
• دهستان زردین
• دهستان سخوید

• بخش گاریزات

• شهر بخ

• دهستان گاریزات
• دهستان کهدوئیه

عوارض طبیعی و پدیده‌های جغرافیایی

مهمترین و اصلی ترین ارتفاعات منطقه تفت شیرکوه با ارتفاع ۴۰۷۵ متر است که آن بلندترین نقطه استان یزد و به عبارتی بلندترین کوه یزد محسوب می‌گردد. تفت در دو قسمت انتهایی دره‌ای نسبتاً پهناور و سیلابی(در محل ، معروف به «رود تفت ») قرار دارد. شیب این دره از منتهی الیه جنوب غربی شهر تفت(در ارتفاع ۱۶۰۰ متری) به سمت شمال شرقی (ارتفاع درنزدیکی شهرک قدس : ۱۵۲۰ متر) کاهش می‌یابد. شهر تفت از شمال و شمال غربی با کوههای آقا اعلاو بِن چادر و از جنوب و جنوب غربی با کوههای تفت / تفته کوه و گلوبادام احاطه شده‌است.

شهرستان تفت را رشته کوههای متعدد احاطه نموده‌است، به گونه‌ای که می‌توان این شهرستان را ناحیه عمده کوهستانیاستان به شمار آورد. دره‌های واقع در بین ارتفاعات، زیباترین، سرسبزترین و خوش آب و هوا ترین نواحی ییلاقی استانرا به وجود آورده‌است. وضعیت ارتفاعات تفت به گونه‌ای است که از قدیم الایام تاکنون سه ناحیه مشخصی را به وجودآورده‌است که در گویش عمومی به نواحی پشتکوه، پیشکوه و میانکوه معروف گردیده‌است. البته در قسمتی از نواحی پشتکوه و میانکوه، شهرستان مهریزنیز سهیم می‌باشد. اما آنچه که به پیشکوه معروف گردیده‌است کلاً در شهرستان تفت قرار دارد.

ارتفاعات و مهمترین قلل در ارتفاعات ناحیه شمالی

ارتفاعات ناحیه شمالی شهرستان، خط الرأسها و قلل نسبتاً مرتفعی را به وجود آورده‌است که دره سیلابی تفت را درجهت شمالی- جنوبی از دشت وسیع یزد-اردکان مجزا می‌سازد. مهمترین قلل این ارتفاعات از غرب به شرق به

ترتیب عبارتند:

• کوه تلخستان : ۲۹۲۰ متر
• کوه قوچان ۲۸۹۶ متر
• کوه مسجد ۳۱۳۳ متر
• کوه زربند : ۳۰۹۹ متر
• کوه باد آسمان : ۲۵۵۲ متر
• کوه کاسه : ۱۶۰۶ متر (که در غرب جاده یزد به تفت قرار گرفته‌است)
  کوه سنگ تراش: ۱۶۷۹ متر (که در شرق جاده مذکور واقع شده‌است)

ارتفاعات و مهمترین قلل ( قله‌ها) در ارتفاعات ناحیه جنوبی

از بهم پیوستن این ارتفاعات، منحنی ای به طول تقریبی ۸۰ کیلومتر به وجود می‌آید که از غرب به شرق کشیده شده و تفت را از حوضه آبریز دشت یزد- اردکان جدا می‌سازد. حد جنوبی تفت نیز از اتصال خط الرأسها و جبال کم ارتفاعی به وجود می‌آید که ۷۵ کیلومتر ادامه داشته و قلل آن از شمال به غرب عبارتند از:

• کوه چاه میل ۲۶۰۰ متر
• کوه بازرگان ۲۴۴۷ متر
• کوه چاه ریز ۲۴۰۰ متر

ارتفاعات و مهمترین قلل ( قله‌ها) در ارتفاعات حد شرقی

در حد شرقی شهرستان تفت، قلل و خط الرأسهای بسیار مرتفعی قرار گرفته‌است که از بهم پیوستن آنها خط بسیار پرپیچ و خمی حاصل می‌گردد. قلل آن از ناحیه شمال به جنوب عبارتند از:

• بخش غربی کوه بهروک – قله اصلی شیرکوه ۴۰۶۰ متر
• کوه برفخانه ۳۹۹۰ متر
• کوه لاخسه ۳۸۷۳ متر

حد غربی شهرستان تفت، حد شرقی کویر پهناور اصفهان- ابرکوه- سعید آباد می‌باشد که با گسل بسیار بزرگی با امتداد شمال غربی، جنوب شرقی مشخص می‌گردد.
اراضی واقع در بین ارتفاعات این شهرستان اغلب به صورت دره‌های بزرگ و کوچک، مناطق مسکونی و آبادیهای شهرستان تفت را تشکیل می‌دهد که دره سیل گیرتفت و مناطق علی آباد، نصر آباد، سانیج و ناحیه وسیع پشتکوه

(واقع در حد واسط ارتفاعات کم عرض جنوبی و ارتفاعات شیرکوه) از آن جمله‌اند.

شاخصه‌های مهم این دیار

قنات شاه نعمت‌الله ولی، آسیاب آبی، آب‌انبار، کوچه آشتی کنان، ساباط، باغ، قالی بافی، گیوه چینی و تخته کشی، آیینهای سوگواری همچون نخل برداری، مراسم برداشت محصول چون انارچینی و برگزاری مراسم مذهبی زرتشتیان مثل جشن سده است.

صنایع دستی

مهم‌ترین صنایع دستی این منطقه را گیوه دوزی و قالی بافی و کاشیکاری تشکیل می‌دهد که توسط زنان و دختران در داخل کارگاه‌ها یا در منازل مسکونی تهیه می‌شود. اما گیوه دوزی آن در حال منسوخ شدن است.

مسیرهای ارتباطی این منطقه به اطراف

راه تفت – یزد به سوی شمال خاوری و به درازای ۲۰ کیلومتر – راه تفت – نصرابادپیشکوه به درازای ۳۴ کیلومتر – راه تفت – ده نو – ده شیر به سوی غرب و سپس به سوی جنوب – راه تفت – طزرجان به درازای ۲۴ کیلومتر – راه تفت – منشاد – ده بالا – راه تفت – ابرکوه به درازای ۱۵۰ کیلومتر فاصله هوایی شهر تفت تا تهران، ۵۲۰ کیلومتر است.

غذاهای سنتی

آش گندم، آش کدو، آش کلم، سوروک (کلوچه محلی برای خیرات)، انواع اشکنه، انواع شولی

بازی‌های محلی

چوب پله، هفت سنگ، کامست، درنگ درنگ شاه و وزیر، کولو غوک، ترترک بازی سوغات: انواع محصولات کشاورزی، انار دانه، رب انار، توت خشک، آلبالو خشکه، محصولات منبت کاری، انواع عرقیجات

صنایع و معادن شهرستان تفت

شهرستان تفت به علت دارا بودن مناسب ترین شرایط آب و هوایی و منابع آب، شهرستانی کشاورزی و مناسب برای فعالیتهای کشاورزی و دامپروری محسوب می‌گردد، اما به علت نزدیکی به مرکز استان و استقبال سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری در کانونهای نزدیک به مراکز عمده جمعیت و محورهای حمل و نقل جاده‌ای ریلی و هوائی، در سالهای اخیر این شهرستان در کانون توجهات سرمایه گذاران بخش صنعت قرار گرفته و واحدهای صنعتی در آن (بویژه در محور یزد – تفت) مورد استقبال واقع شده‌است.
صنایع فلزی، فرش ماشینی، کاشی و سرامیک، تولید مواد غذائی و دیگر صنایع بزرگ و کوچک در این شهرستان وجود دارد .

 شهرستان تفت همچنین به خاطر دارا بودن معادن غنی انواع سنگهای ساختمانی بویژه سنگهای چینی، مرمر و مرمریت یکی از فعالترین کانونهای صنایع سنگهای ساختمانی به شمار می‌رود.

   آثار دیگر تاریخی تفت:

۱-کوه اِرْنان

۲-آسیاب آبی

۳-مسجد شاه ولی

۴-قدمگاه اسلامیه (فراشاه(

۵-حسینه شاه ولی

۶-قلعه اسلامیه

۷-بازار تفت

۸-آسیاب آبی اسلامیه

۹-قدمگاه مرتضی علی (ع(

۱۰-غار اسلامیه

۱۱-مسجد شوده

۱۲-باغ علی نقی خان تفت

۱۳-باغ گلشن تفت

۱۴-چشمه تامهر

۱۵-قلعه شوّاز

۱۶-بقعه شیخ علی بلیمان- بیداخوید

۱۷-چنار قدیمی (اسلامیه(

۱۸-خانه‌های قدیمی

۱۹-مسجد جامع بیداخوید

۲۰-کاروانسرای دهشیر

۲۱-بقعه شیخ جنید توران پشت

۲۲-آب انبار کوهستانی (جادهٔ ده بالا(

۲۳-آب انبار برالسویّه

۲۴-مسجد جامع اسلامیه

۲۵-مسجد جامع طزرجان